«Қазақ әдебиеті» газетінде Темірбек Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының профессоры, Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі Меңдіғаным Шаймерденованың «Қазақстанның болашағы: дәстүр мен инновацияны тоғыстыру» мақаласы жарық көрді. Имидждік мақалада 2025 жылғы 8 қыркүйектегі Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жолдауы, білім беру жүйесіндегі жасанды интеллект пен цифрлық технологиялар тақырыбы қозғалған.

Қазақстанның болашағы: дәстүр мен инновацияны тоғыстыру

2025 жылғы 8 қыркүйекте Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың Жолдауы жаһандық сын-қатерлер мен жедел цифрландыру жағдайында ел дамуының стратегиясын айқындаған маңызды бағдарламалық құжат болды.

Өз сөзінде Мемлекет басшысы жасанды интеллект пен цифрлық трансформация заманауи қазақстандық қоғамның келбетін өзгертіп жатқан қарқынды дәуірге назар аударды. Бұл Жолдаудың ерекшелігі – жаңа буын кадрларын даярлауға баса көңіл бөлінуінде. Яғни, олар тек технологиялық сын-қатерлерге бейімделіп қана қоймай, ертеңгі күннің интеллектуалдық кеңістігін қалыптастыра алатын мамандар болуы тиіс. Негізгі назар – елдің болашағында, онда білім, ғылым және жасанды интеллект стратегиялық даму векторы ретінде қарастырылады. Олар бүгін ұлттық бірегейлік пен рухани бірліктің, сондай-ақ мемлекетіміздің жаһандық аренадағы бәсекеге қабілеттілігінің басты тірегіне айналуда. Қазақстан Республикасының Президенті стратегиялық бағытты айқын көрсетті: гуманитарлық құндылықтар мен технологиялық жетістіктер тығыз байланыста дамып, ұлттық өрлеудің орнықты моделін құруы тиіс. Мұндай тәсіл уақыт талабын ғана бейнелеп қоймайды, болашаққа бағдар береді. Университет студенттерін оқыту тәжірибесінен көріп отырғанымыздай, жедел цифрландыру жағдайында мәдениет, білім, ғылым мен инновация синтезі – рухани бірлік пен елдің бәсекеге қабілеттілігінің негізіне айналуда.

Президент қазіргі Қазақстан интеллект пен адамгершілік, алгоритмдер мен дәстүр, цифрлық шешімдер мен мәдени сабақтастық бір мақсатқа – ұлттық бірегейлікті нығайтуға және алға сенімді қадам жасауға қызмет ететін болашақ құрып жатқанын ерекше атап өтті. Осылайша жаңа парадигма қалыптасуда: тек цифрлық жаңғырту ғана емес, алгоритмдер мен нейрожелілер дәуірінде адамның рөліне терең қайта баға беру.

Мен үшін, Темірбек Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының (бұдан әрі – Өнер академиясы) оқытушысы әрі Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі ретінде, Жолдау айрықша маңызға ие. Өйткені біз оны тыңдай отырып, кейін оқи отырып, кәсіби және қоғамдық миссиямызға тікелей байланысты бағдарларды көреміз: жаңа буын азаматтарын тәрбиелеу, жастарға тек кәсіби білім ғана емес, құндылықтар, дүниетаным, өз елінің мәдениеті мен тарихына тиесілі екендігін сезінуін қалыптастыру.

Жолдаудағы басты екпіндердің бірі – білім беру жүйесіне ерекше көңіл бөлінуінде. Себебі жасанды интеллект пен цифрлық технологиялардың жедел дамуы жағдайында дәл осы білім – жаңа технологиялық әлемде сенімді әрекет ете алатын тұлғаны қалыптастырудың негізгі құралы ретінде қарастырылады.

Бүгінде мектеп, университет, ғылыми орталықтар тек академиялық білім беру орындары болып қана қоймай, өзгермелі әлемге бейімделудің стратегиялық институттарына айналуда. Мұнда технологиялар жаңа ережелерді белгілейді, ал жасанды интеллект күнделікті өмірдің бөлігіне айналып отыр. Осы жағдайда қазіргі жастардың да өзгергенін байқаймыз: олардың жаңа мүмкіндіктері бар, олар цифрландыру мен қоғамды жаңғырту үдерісіне сенімді ілесуде. Сонымен қатар жаңа буын кадрларын даярлау енді тар мамандану шеңберімен шектелмейді: көптеген пәнаралық бағыттар пайда болуда, ал басты басымдық – сыни ойлау, мәдени сезімталдық, цифрлық сауаттылық және пәнаралық диалогқа қабілеттілік. Бұл қасиеттер ХХІ ғасырдың жаңа сын-қатерлеріне дайын тұлғаны қалыптастырады.

Осылайша білім беру парадигмасы барған сайын икемді, гуманистік әрі технологиялық тұрғыдан жетілген сипат алуда. Мұның бәрі тек цифрлық платформалар мен білім беру инновацияларын енгізуді ғана емес, педагогтың, ұстаздың, тәлімгердің рөлін қайта пайымдауды талап етеді. Университеттегі тәлімгер, әсіресе шығармашылық ортада, білімнің де, рухани бағдардың да жетекшісі болып саналады. Өнер академиясының қабырғасында күн сайын маңызды ақиқат ашылады: тұлғаны тәрбиелеусіз кәсіби қалыптасу мүмкін емес. Мұнда күн сайын тек суретші, музыкант, актер немесе режиссер ғана емес, сонымен бірге жаңа идеяларға ашық, мәдени мұраны құрметтейтін және шығармашылығы үшін жауапкершілігін сезінетін азамат қалыптасады.

Дәл осы шығармашылық шеберлік пен рухани дамудың үйлесімінде жаңа буын мәдениет қайраткерлері шыңдалады – олар тек кәсібін меңгеріп қана қоймай, адамдарды біріктіретін құндылықтарды да алып жүреді. Жолдауда ұстаз мәртебесіне де ерекше мән берілген. Біліктілікті арттыру, кәсіби өсу, жаңа стандарттар мен әдістемелерді енгізу – уақыт талабына сай жоғары оқу орындарының негізін құрайды.

Өнер табиғатынан қалыпқа сыймайды. Ол үнемі жаңаруды, ізденісті, ішкі еркіндікті және өзіндік болуға батылдықты қажет етеді. Бұл нәзік әрі көпқырлы үдерісте ұстаз шешуші рөл атқарады – ол жай ғана тәлімгер емес, болашақтың сәулетшісі, ұрпақтың интеллектуалды әрі рухани бейнесін қалыптастырушы. Шығармашылық бағыттағы педагогтарды қолдау – елдің интеллектуалды және мәдени капиталына салынған инвестиция. Себебі дәл осы ұстаздар рухани тұрақтылықтың, ұлттық бірегейліктің және Қазақстанның жаһандық әлемдегі бәсекеге қабілеттілігінің негізін қалайды.

Ел болашағы туралы сөз болғанда, ғылымды да тірі, дамып келе жатқан ой, мәдениет пен жауапкершілік кеңістігі ретінде қарастырғымыз келеді. Қазақстан Республикасының 2025 жылғы Жолдауында ғылымды дамыту стратегиялық бағыттың ажырамас бөлігі ретінде белгіленді. Ол тек экономика мен технологияларды ғана емес, гуманитарлық өлшемді де қамтиды.

Бүгінгі таңда Қазақстан ғылымы қолданбалы міндеттерді шешуі тиіс, алайда тереңдігін жоғалтпауы керек. Тарих, өнер, этнология, мәдениеттану – бұл бағыттар инженерия немесе IT саласынан кем мәнге ие емес. Зерттеу жұмыстары гуманитарлық салада да заманауи әдістермен, цифрлық платформалармен және пәнаралық тәсілдермен қатар жүруі маңызды.

Мен мұны жақсы білемін: өнер – жай ғана мамандық емес, ол – ішкі адалдықты, мәдени сезімталдықты және азаматтық кемелділікті қажет ететін терең шақыру. Өнер академиясы үшін бұл сөздер құр риторика емес, күнделікті шындық. Осында, болашақтың шығармашылық зертханасында ғылыми ізденіс пен көркемдік тәжірибе қатар өрбиді.

Біздің студенттеріміз кәсіби шеберлікті меңгеріп қана қоймай, тереңірек көруге, кеңірек сезінуге, еркін ойлауға үйренеді. Өнер олар үшін тек өзін-өзі таныту тәсілі ғана емес, өткенді түсіну, қазіргі уақытты ұғыну және елдің болашағын қалыптастыру жолы.

Бұл үдерістерге 2025 жылғы Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауы ерекше мән береді. Онда жаһандану жағдайында мәдениет пен ұлттық бірегейлік мемлекеттің тірегі болып қалатыны айқын көрсетілген. Бұл жай ғана декларация емес, қоғам дамуының бағытын айқындайтын стратегиялық бағдар.

Өнер мен мәдениет аса маңызды қоғамдық миссия атқарады. Олар татулықты нығайтады, түрлі этностарды біріктіреді, құндылықтардың ортақ кеңістігін қалыптастырады. Міне, гуманитарлық саланың күші – оның шабыттандыруымен қатар біріктіру қабілетінде. Дәл осы миссияны біз Өнер академиясында ерекше сезінеміз.

Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі ретінде келісім мен бірлік туралы сөздер мен үшін жай саяси формула емес. Бұл – диалогта, ортақ жобаларда, әртүрлі мәдениеттер өкілдері арасындағы сенімде өмірмен расталған жеке ақиқат. Қазақстанның этносаралық келісім моделі – бұл тек табысты мемлекеттік құрылыс тәжірибесі ғана емес, сонымен қатар біз сақтап, дамытып, келер ұрпаққа жеткізуге тиіс терең рухани жетістік.

Бұл үдерісте өнердің рөлі ерекше, себебі ол – этникалық шығу тегіне, дініне немесе әлеуметтік мәртебесіне қарамастан, баршаға түсінікті әмбебап тіл. Өнер бізде айырмашылықтан гөрі ортақтық көп екенін дәлелдейді. Дәл өнер біріктіреді, шабыттандырады, бір-бірімізді сезінуге және түсінуге үйретеді. Міне, осында біздің елдің мәдени тұрақтылығы, гуманитарлық миссиясы мен күші жатыр.

Қазіргі жағдайда, технологиялық прогресс өмір ландшафтының қарқынын өзгертуде, тарих пен мәдени мұраны сақтау ерекше мәнге ие болып отыр. Цифрлық платформалар жаңа мүмкіндіктер ашады, бірақ кейде рухани тамырларымызды жоғалту қаупін де алып келеді. Сол себепті біз тарихи жадымыздың ақпарат ағынында жоғалуына жол бермеуіміз керек. Ол үшін студенттерге өткенді, дәстүрді, өз халқының мәдени кодтарын құрметтеуді үйретуіміз қажет. Гуманитарлық және әлеуметтік пәндердің оқытушысы үшін бұл жай кәсіби міндет емес, тарихты тірі шабыт, күш пен мағынаның қайнар көзі ретінде көруге үйрететін жауапты миссия. Мұның бәрі қазіргі жастарға мәдениет – музей емес, іс-әрекет, таңдау және жауапкершілік кеңістігі екенін түсінуге көмектеседі. Сондай-ақ ол Қазақстанның өзіндік ерекшелігін, ашықтығын және ішкі қуатын сақтайтынына үміт пен сенім береді.

Қазақстан Республикасы Президенті Қ.-Ж. К. Тоқаевтың 2025 жылғы Жолдауы мемлекеттік институттар үшін ғана емес, білім беру және мәдени алаңдар үшін де маңызды бағдар болды. Алғаш рет онда цифрландыру орталық орын алды: Жасанды интеллект пен цифрландыру министрлігінің құрылуы, Цифрлық кодекстің қабылдануы, «цифрлық ұлтты» қалыптастыруға басымдық берілуі – мұның бәрі елдің технологиялық көшбасшылыққа деген стратегиялық ұстанымын айғақтайды.

Өнер академиясы үшін биылғы Жолдау жай ғана бағдарламалық құжат емес, жігерлендіретін сын-қатер болды. Ол болашақ дәстүр мен технологияны, тарих пен заманауилықты тоғыстыра білетіндерге тиесілі екенін көрсетеді. Жастар енді тек білім тұтынушысы ғана емес, оның жасаушысы болуға мүмкіндік алуда, ал ұстаздар мен мұғалімдер – талантты, білімді, отансүйгіш азаматтар буынын тәрбиелейтін тәлімгерлерге айналуда.

Президенттің Жолдауын диалогқа әрі бірлескен еңбекке шақыру ретінде қарастыруға болады. Ол бүкіл қоғам үшін стратегиялық жолды айқындайды, студенттерге жаңа көкжиектер ашады, оқытушыларға міндеттер қояды және гуманитарлық миссияның маңыздылығын растайды. Оның басты құндылығы – ұрпақтарды, кәсіптерді, этностарды ортақ болашаққа – мықты, әділетті әрі мәдениеті бай Қазақстанға ұмтылыста біріктіруші фактор болуында. Егер біз ақыл мен рухтың, цифр мен сөздің арасындағы осы үйлесімділікті сақтай алсақ, онда біз тек цифрландыру мен өзгерістер дәуірінде орнығып қана қоймай, өскелең ұрпақ үшін шабыттандыратын үлгі бола аламыз.